Stampvoeten, naar beneden kijken, niet antwoorden: herkenbaar ontevreden gedrag? In veel gezinnen wel. Want waarom mogen vrienden wél een smartphone of op een zaterdagavond naar een feestje? Het kan voor ouders moeilijk zijn hierop te antwoorden. Hoe leer ik mijn kinderen tevreden te zijn, terwijl de wereld om hen heen zo lokt en trekt? En hoe moet dat, terwijl ik zelf vaak zo ontevreden ben…
Volgende week weer de beurs Wegwijs, in Utrecht. In de kleine twintig jaar dat deze beurs wordt gehouden, is zij de ontmoetingsplaats geworden van het reformatorisch volksdeel. Een verantwoord uitje voor het hele gezin in de Krokusvakantie, waar het altijd weer een verrassing is welke oude bekenden je tegenkomt. De gelegenheid voor reformatorische zakenmensen om hun artikelen te laten zien, en voor organisaties om hun goede doelen meer bekendheid te geven. We schreven: verantwoord. Maar dan moeten we wel kritisch zijn. Over de vraag welke producten op een reformatorische gezinsbeurs thuishoren en welke niet, zullen de meningen verschillen. En er zijn stands die getuigen van een geestelijke ligging waar men maar beter met een grote boog omheen kan gaan. Maar dat hoeft geen reden te zijn om Wegwijs te mijden, want dan zouden wij ook geen markt of winkelcentrum meer kunnen bezoeken.
De beurs geeft ons aanleiding om over iets anders te schrijven, naar aanleiding van het woord dat hierboven staat: overdaad. We kennen dat woord wel, uit de Bedezang voor het eten: ‘Leer ons voor overdaad ons wachten.’ Het is nodig in onze kring, zeker ook in de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, te pleiten voor soberheid.
Soberheid willen we omschrijven als een innerlijke levenshouding waardoor een mens in de besteding van zijn geld matigheid en zelfbeheersing betracht en afwijzend staat tegenover onnodige luxe. Dat betekent, dat, ook al zijn wij financieel in staat ruim te zijn in de bevrediging van onze behoeften en de aankoop van goederen, wij de besteding van ons geld toch beperken tot wat nodig is en nuttig gebruikt kan worden. Geen overdaad! Dat betekent ook, dat al kunnen wij het betalen, wij niet een luxeartikel aanschaffen, wanneer een veel goedkoper artikel net zo nuttig en bruikbaar is.
De reclame is erop uit, ons wijs te maken dat wij dit of dat artikel niet kunnen missen, willen wij nog meetellen en gelukkig zijn. Een houding van soberheid brengt mee dat wij ons steeds afvragen of dat echt zo is.
Let wel, de Heere eist niet van ons dat wij als bedelmonniken in kloosters of als dopersen ons uit de wereld terugtrekken, en dat wij in kale, ongezellige huizen moeten leven, alsof aards bezit iets minderwaardigs zou zijn. Dat is het niet, integendeel. Wanneer wij het in een rechte weg verkregen hebben, mogen wij daarin Gods hand zien, ‘van Uwe milde hand verkregen’ (zelfde Bedezang). Wij mogen daarvan ook genieten, maar wel met soberheid en zelfbeheersing, Pred. 2:24; 3:13; 5:17, 18; 8:15.
Daarom is een levenshouding van soberheid ten nauwste verbonden met een gezindheid van vergenoegdheid en tevredenheid. Dat gevoel van tevredenheid (vergenoegdheid) met de vrijwillige aanvaarding van minder luxe is belangrijk. De Schrift kent aan vergenoegdheid grote waarde toe. Paulus waarschuwt tegen de gevaren van de rijkdom: Die rijk willen worden, vallen in verzoeking en in de strik, en in vele dwaze en schadelijke begeerlijkheden, welke de mensen doen verzinken in verderf en ondergang, want de geldgierigheid is een wortel van alle kwaad. Geen wonder, want het streven naar steeds meer wordt een ziekte die de mens leeg en onvoldaan laat. Daartegenover stelt de apostel: Maar als wij voedsel en deksel hebben, wij zullen daarmede vergenoegd zijn, 1 Tim. 6:8 – 10.
Zo zegt hij ook op een andere plaats, dat hij niet klaagt over gebrek, want, zegt hij, ik heb geleerd vergenoegd te zijn in hetgeen ik ben. En ik weet vernederd te worden, ik weet ook overvloed te hebben; alleszins en in alles ben ik onderwezen, beide verzadigd te zijn en honger te lijden, beide overvloed te hebben en gebrek te lijden, Filipp. 4:11 – 12. Uw wandel zij zonder geldgierigheid; en zijt vergenoegd met het tegenwoordige, Hebr. 13:5. Hij geeft dus niet af op weelde en luxe, maar hij is tevreden met wat hem is toebedeeld. Evenals Agur, Spr. 30:8, kende hij die heilige vergenoegdheid. Dat is het geheim van die ‘calvinistische soberheid’ waardoor ons volksdeel vanouds gekenmerkt was. Hoe is het nu?
Voor alle duidelijkheid: Vergenoegdheid zoals de Schrift ons die voorhoudt, is dus totaal wat anders dan luiheid en gebrek aan ambitie.
Dit artikel van dhr. L.M.P. Scholten is eerder gepubliceerd als Terzijde in De Wachter Sions (2001)
Deze tijd van materiële welvaart is een gevaarlijke tijd. Het is opvallend, dat zelfzucht en materialisme meer gedijen in tijden van voorspoed dan in tijden van economische neergang. Materiële voorspoed kan een zegen zijn, maar Gods Woord toont ons ook de gevaren, zoals hebzucht en hoogmoed, Ps. 49, jagen naar al meer, Spr. 23:4, 28:20, denken God niet meer nodig te hebben, Deut. 32:15, Ps. 17, denken dat omdat wij het zelf eerlijk verdiend hebben, wij ook helemaal vrij zijn met ons geld te doen wat wij willen, Job 21:8 – 14, ons hart op onze rijkdom zetten, Ps. 62, Spr. 11:28, onze rijkdom staat ons in de weg voor de eeuwigheid. Luk. 18:24, 25. Daarom zal het maar aankomen op een levenshouding van soberheid en vergenoegdheid. Die kopen als niet bezittende, en die deze wereld gebruiken als niet misbruikende; want de gedaante dezer wereld gaat voorbij, 1 Kor. 7:30, 31, 1 Joh. 2:17. Laten we toch bedenken wat er staat in Spr. 15:16, 17 en 17:1.
Hoe is de soberheid concreet te beoefenen in deze tijd? Allereerst door onszelf voortdurend het vermaan van Christus voor te houden: Vergadert u geen schatten op de aarde, maar vergadert u schatten in de hemel, Matth. 6:19 en lees het hele hoofdstuk verder uit, tot het einde. Daar worden ons geld en goed in het rechte licht geplaatst. Voorspoed en welvaart, geld en eigendom mogen nooit een doel in zichzelf zijn, want dan worden zij een afgod en wij van die afgod slaven. Voorspoed en welvaart, geld en eigendom zijn middelen tot een ander doel: God lief te hebben boven alles en onze naaste als onszelf Dan zullen wij in onze eigen behoeften en begeerten soberheid betrachten. Dan kopen wij voor onszelf alleen wat nodig is; niet meer dan nodig is, en ook niet luxer dan nodig is. Dan kopen we ook niet wat nieuws, terwijl dat wat we hebben nog best bruikbaar is. Dan betrachten wij ook soberheid in ons eten en drinken. Dan zullen we eten dat overblijft, niet weggooien. Christus heeft ons ook daarin een voorbeeld nagelaten, Mark. 6:43; 8:8.
Breng de kinderen van jongsaf deze houding van soberheid bij. Geef ze niet alles wat ze vragen. Het is goed, als hierover op onze scholen afspraken gemaakt worden, bijvoorbeeld over het vieren van verjaardagen. Leer ze op een goede manier met geld om te gaan. Reclame moet informeren over wat er verkrijgbaar is, en niet een poging zijn de mensen te verleiden om te kopen wat zij niet nodig hebben.
Verzet u tegen de gedachte dat u iets moet aanschaffen om uw familie en kennissen te bewijzen dat u vooruitgegaan bent. Laat u niet te gauw wijsmaken dat kapotte onderdelen niet te vervangen zijn. Blijf kleding die u goed staat, maar uit de mode raakt, gewoon dragen. Gebruik de auto als dat nodig is; lopen en fietsen is vaak gezonder. Verwarm niet uw hele huis, als dat niet nodig is, ook al kunt u het best betalen; probeer eens hoeveel graden de thermostaat zonder bezwaar lager kan. Vraag u af of het echt erg is, dat u nog steeds dezelfde keuken en dezelfde badkamer hebt. Sta kritisch tegenover al die electronische speeltjes in huis, tuin of auto. Verzet u tegen de drang om de nieuwste snufjes in de informatica aan te schaffen; waarom zou uw systeem van drie jaar geleden ineens niet meer bruikbaar zijn?
Houd er rekening mee, dat de verschillen tussen rijk en arm toenemen in deze tijd. Etaleer daarom niet dat u het ‘goed kunt doen’ (dure aankopen, dure vakanties), terwijl er velen zijn, bij u in de kerk, die het moeilijk hebben, ook in deze tijd. Jammer die foto onlangs in het RD van die man – in onze kringen bekend – die met zijn privé-chauffeur poseerde naast zijn Rolls Royce, met de vermelding in het bijschrift: kosten ƒ 750.000. Wij oordelen niet over hem. Hij kan er wellicht geldige redenen voor hebben waarom hij in zo’n auto rijdt. Maar het RD had moeten beseffen, dat de krant in veel jonge gezinnen komt die nog altijd met het autootje van tien jaar geleden rijden, hoewel dat met het huidige kindertal eigenlijk echt niet meer kan, eenvoudig omdat zij geen 15.000 gulden hebben voor een nieuw tweedehands karretje. Zo’n foto kan dan schrijnend aankomen. Wij wensen hun toe, dat zij op zo’n moment iets mogen hebben van die houding van vergenoegdheid.
‘Leer ons voor overdaad ons wachten.’ Neem deze gedachte mee, wanneer u met uw gezin naar Wegwijs gaat. Wij wensen u een goede dag toe!